Tháp Po Dam, tọa lạc tại huyện Tuy Phong, Bình Thuận, là một công trình kiến trúc độc đáo mang phong cách Champa cổ kính, xứng đáng là điểm đến hấp dẫn cho du khách.

Nằm ẩn mình ở huyện Tuy Phong, Bình Thuận, tháp Po Dam (hay Pô Tằm) là một trong hai cụm tháp Champa cổ xưa còn sót lại, bên cạnh cụm tháp Po Sha Inu nổi tiếng ở Phan Thiết. Tuy nhiên, trong khi Po Sha Inu thu hút đông đảo du khách, Po Dam vẫn còn khá “ẩn danh”, ít được biết đến.

Cụm tháp Po Dam ẩn mình trong sự cô quạnh trên sườn núi, như một dấu tích bị thời gian lãng quên.

Tháp Chàm Panduranga: Di sản heo hút của thời gian.

Lữ Phong say mê văn hóa Champa từ lần đầu tiên được bạn bè dẫn lên thăm tháp Po Klaung Garai ở Phan Rang. Chuyến rong ruổi độc hành bị lỡ đường, buộc y phải nghỉ lại thành phố biển, và sự tình cờ ấy đã đưa y đến với những kiến trúc cổ kính, đầy bí ẩn của vương quốc Champa xưa.

Du hành khắp miền Trung – Tây Nguyên, tôi đã vô tình lướt qua những cụm tháp Champa, chẳng mảy may để tâm. Rồi một ngày, như một cú hích, tôi chợt nhận ra vẻ đẹp độc đáo ẩn sau những khối gạch cổ kính. Đó là những công trình kiến trúc, điêu khắc tinh tế, khiến tôi say mê tìm hiểu về lịch sử và văn hóa Champa. Càng khám phá, tôi càng bị cuốn hút, khao khát khám phá thêm những bí ẩn còn ẩn giấu trong nền văn minh cổ xưa này.

Sau một thời gian dấn thân vào thế giới Champa, Lữ Phong bắt đầu hệ thống lại những cụm đền tháp cổ xưa còn sót lại. Y lên kế hoạch viếng thăm từng ngôi tháp, muốn chiêm ngưỡng, muốn tìm hiểu thêm về chúng. Trong quá trình ấy, Lữ Phong đọc được nhiều điều thú vị về văn hóa Champa, về những công trình kiến trúc, điêu khắc độc đáo. Có những điều y tìm thấy lại khác hẳn những thông tin được sao chép lan truyền trên mạng.

Tháp Po Dam tọa lạc ở một vị trí biệt lập, cách xa khu dân cư.

Tháp Po Dam thu hút Lữ Phong bởi vị trí độc đáo, tọa lạc trên sườn núi, tách biệt khỏi khu dân cư ở huyện Tuy Phong. Không chỉ vậy, quy mô và hình dáng của những ngôi tháp tại đây cũng khác biệt so với các cụm tháp Champa khác ở Bình Thuận – Ninh Thuận. Sự độc đáo ấy khiến Lữ Phong không thể bỏ qua cơ hội khám phá cụm tháp cổ này.

La cà đi thăm tháp cổ Po Dam

Lữ Phong muốn chủ động ngắm cảnh trên đường đến tháp Po Dam, thay vì đi xe đò đến Liên Hương rồi bắt xe ôm, anh quyết định lái xe máy cá nhân. Hành trình dài khoảng 8km từ Liên Hương lên tháp.

Hành lý chất lên “ngựa sắt” gọn nhẹ, Lữ Phong rẽ khỏi QL1A ồn ào, bụi bặm, rẽ vào ĐT716 để tới Bàu Trắng. Y ưu tiên con đường Lương Sơn – Hòa Thắng – Phan Rí, cung đường nổi tiếng của dân phượt cách đây chục năm. Lữ Phong trở lại, và thấy nó vẫn đẹp, vẫn rất đáng đi, thậm chí còn đẹp hơn cả thời chục năm trước. ĐT716 tĩnh lặng, trong lành, trái ngược hẳn với QL1A tấp nập, bụi bặm.

Đường ĐT716 uốn lượn, dẫn lối đến một khung cảnh tuyệt đẹp.

Con đường uốn lượn, men theo những con dốc vừa phải, xuyên qua những cánh rừng thấp lúp xúp, thỉnh thoảng một bình nguyên xanh ngắt lại hiện ra sau đỉnh dốc. Lữ Phong, người vốn nhanh chân trên quốc lộ 1A, nay lại thong dong, tận hưởng nhịp chậm rãi của con đường núi.

Phong cảnh hữu tình, yên bình, đường vắng, tha hồ dạo chơi.

Lãng khách một mình phi ngựa trên thảo nguyên mênh mông. Phía xa, những chiếc tua bin gió khổng lồ màu trắng bắt đầu hiện ra, khiến bước chân của y chậm lại. Y vội rút máy ảnh và chân máy, loay hoay ghi lại khung cảnh hùng vĩ. Chưa đi được bao xa, y lại tấp ngựa ven đường, vác chân máy ra giữa lối đi, say sưa ngắm nhìn và chụp ảnh. Đường vắng, thỉnh thoảng mới có xe chạy qua, nên y có thể thong thả thu dọn “chiến trường” trước khi xe đến gần.

Khám phá đồi cát Bàu Trắng trên xe bán tải, trải nghiệm độc đáo tại khu du lịch!

Mây vần vũ trên bầu trời Bàu Trắng khiến Lữ Phong lo mưa, vội vàng lên đường. 20km đường sa mạc tuyệt đẹp giữa Bàu Trắng và Phan Rí trôi qua, nhưng Lữ Phong quá vội, chẳng dừng lại chụp một tấm ảnh nào.

Tháp Po Dam cổ ẩn mình giữa núi rừng

Lữ Phong chẳng dừng chân ở Liên Hương, dù muộn giờ nghỉ ngơi. Việc lên tháp quan trọng hơn, muộn chút không sao, còn bỏ lỡ cơ hội thì hỏng kế hoạch.

Con đường đất nhỏ, ngoằn ngoèo dẫn từ ngã tư Liên Hương lên tháp Po Dam, băng qua cánh đồng mênh mông, chui qua gầm cầu đường sắt Bắc Nam rồi men theo sườn núi. Cụm tháp cổ, ẩn mình dưới tán cây rừng, chỉ cao hơn mặt đường mòn dưới chân núi khoảng hơn 10 mét. Các ngôi tháp nhỏ, với phần thân và mái đã hư hại nặng nề, dù từng được tu sửa, vẫn mang vẻ trầm mặc, cổ kính.

Khi Lữ Phong lần đầu đến, cụm tháp Po Dam chỉ còn 3 ngôi tháp và 2 bức vách của ngôi tháp thứ 4, nằm ngay kề sau hai ngôi tháp bên trái bức ảnh.

Cụm tháp độc đáo bởi 3 trong 4 ngôi tháp còn nguyên vẹn đều có cửa chính hướng Nam, khác biệt với đa số tháp Chăm thường mở về hướng Đông. Nằm trên sườn Đông núi Ông Xiêm, ánh nắng chiều đã không còn chiếu rọi xuống, khiến không gian càng thêm tĩnh lặng, cô tịch.

Đoàn tàu hàng lầm lũi băng qua cụm tháp Po Dam, con đường mòn dưới chân núi im lìm, vắng bóng người.

Cụm tháp cổ xưa từng bao gồm 6 ngôi tháp, chia làm hai khu riêng biệt: phía Bắc và phía Nam. Hiện nay, chỉ còn 3 ngôi tháp còn nguyên vẹn và phế tích của một ngôi tháp thứ tư, chỉ còn lại một góc tường. Khu vực phía Bắc giữ được ngôi tháp lớn và nguyên vẹn nhất, trong khi khu vực phía Nam có 2 ngôi tháp lùn nhỏ và một phế tích đứng sát cạnh nhau. Mái của ngôi tháp Tây Nam đã bị hư hại nghiêm trọng và có nguy cơ sụp đổ bất cứ lúc nào.

Di sản Champa hoang tàn ẩn mình giữa rừng núi Tuy Phong, từng là minh chứng cho sự huy hoàng nay chỉ còn là dấu tích thời gian.

Ngôi tháp phía Bắc là lớn nhất và được bảo tồn tốt nhất, với dấu vết tu bổ còn rõ ràng.

Mặc dù phần mái đã xuống cấp và thân tháp được tu bổ, gia cố, nhưng trên ngôi tháp lớn nhất này vẫn còn lưu giữ những mảng điêu khắc gạch quý giá. So sánh với các ngôi tháp khác ở miền Trung, niên đại của ngôi tháp này được xác định vào khoảng thế kỷ IX, cho thấy nó được xây dựng khá sớm.

Những nét điêu khắc cổ xưa còn lưu lại trên tháp Bắc là minh chứng cho tuổi đời lâu năm của nó. Người ta ước tính công trình này đã được xây dựng từ rất sớm và tồn tại hơn 1.000 năm.

Nắng chiều lặn dần về phía Tây, để lại cụm tháp trên sườn Đông của ngọn núi chìm vào bóng tối. Nhưng từ đây, nhìn về phía biển, bình nguyên xa xa vẫn còn chút ánh nắng cuối ngày. Những cánh quạt phong điện lặng lẽ xoay tròn trên nền trời chiều, tạo nên một khung cảnh yên bình đến lạ.

Tuy Phong, những trụ phong điện sừng sững, uy nghi từ tháp Po Dam.

Bóng đêm dần bao phủ khu tháp cổ Po Dam, một vẻ đẹp u tịch, huyền bí.

Bóng tối bao phủ rừng núi, bóng tháp cổ mờ dần, hòa lẫn vào tán cây. Không gian tĩnh lặng, u tịch. Lữ Phong rời khu tháp cổ, trở lại Liên Hương tìm chỗ nghỉ. Đêm ấy, y thay đổi kế hoạch, không trở lại tháp Po Dam vào hôm sau nữa. Thay vào đó, y quyết định thẳng tiến ra Phan Rang, thăm ông cụ coi tháp Po Rome, bởi cũng đã lâu y chưa ghé thăm cụ.

Tháp Po Dam vẫn còn nguyên vẹn.

Lần đầu tiên chứng kiến cảnh tượng tàn tạ của cụm tháp Po Dam, Lữ phong bàng hoàng và tiếc thương. Y nghĩ đến số phận bi thương của di sản văn hóa ấy, một sự lãng quên đến từ giới khoa học và cả cư dân Chăm quanh vùng. Nỗi buồn ấy khiến kế hoạch hành trình của y thay đổi hẳn.

Tháp Po Dam, trái với dự đoán của Lữ Phong, chưa bao giờ bị lãng quên bởi giới khoa học hay cộng đồng Chăm ở Tuy Phong. Ngay sau đó, tỉnh Bình Thuận đã đầu tư trùng tu lớn cho cụm tháp, kết hợp với nghiên cứu khảo cổ. Các ngôi tháp được tu bổ, phục dựng lại dựa trên kết quả nghiên cứu kỹ lưỡng. Tuy nhiên, quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng này cũng khiến cụm tháp phải chờ đợi trong tình trạng xuống cấp nặng một thời gian dài.

Tháp Tây Nam và Đông Nam được trùng tu khang trang, hiện diện rạng ngời.

Ngôi tháp thứ tư được phục dựng từ góc tường cổ, hé lộ thêm nhiều dấu tích công trình khác trong quá trình trùng tu. Phát hiện dãy bậc thang bằng gạch dẫn từ chân núi lên khu tháp khẳng định nơi đây từng là quần thể tôn giáo lớn của người Champa xứ Panduranga.

Bậc thang cổ dẫn lên tháp được tìm thấy, ngôi tháp thứ 3 trong cụm phía Nam được phục dựng từ hai mảng tường cổ còn sót lại.

Sau khi đền tháp được trùng tu khang trang, bà con người Chăm ở Tuy Phong đang lên kế hoạch tái tổ chức các lễ hội truyền thống. Mặc dù nhiều thông tin cho rằng lễ hội Kate được tổ chức hàng năm trên tháp Po Dam, thực tế điều đó không đúng. Tuy nhiên, bà con vẫn tổ chức các lễ hội truyền thống khác trên cụm tháp cổ này. Sau một thời gian dài bị gián đoạn, việc khôi phục các lễ hội truyền thống trên tháp đã được bà con người Chăm bắt đầu thực hiện, góp phần giữ gìn và phát huy văn hóa truyền thống của cộng đồng.

Tháp trung tâm, với bộ mái được trùng tu khang trang, sừng sững trong buổi chuẩn bị tưng bừng cho lễ hội.

Cụm tháp Po Dam đã hồi sinh, hứa hẹn thu hút du khách với vẻ đẹp lịch sử. Kết hợp cùng các điểm du lịch nổi tiếng ở khu vực Liên Hương như chùa Cổ Thạch, bãi đá bảy màu Cổ Thạch, cù lao Câu, cánh đồng quạt gió Tuy Phong, … tạo nên hành trình du lịch hấp dẫn cho du khách.

Lễ hội đầu tiên được tái tổ chức trên khu tháp Po Dam là Lễ cầu an (Yuer Yang Po Dam) năm 2022, một lễ hội đặc sắc của bà con Chăm Tuy Phong. Lữ Phong sẽ chia sẻ chi tiết về lễ hội này trong một bài viết khác.

Tác giả: Ngô Hòa Nam