Biên Hòa lưu giữ dấu ấn thời kỳ hưng thịnh của Gốm Biên Hòa qua những công trình kiến trúc độc đáo và những tác phẩm nghệ thuật gốm tinh xảo, phản ánh nét đẹp truyền thống và giá trị văn hóa của vùng đất này.

Nằm cách thành phố Hồ Chí Minh khoảng 30km về hướng Đông Bắc, Biên Hòa – Đồng Nai với hơn 320 năm lịch sử, không chỉ nổi tiếng với những sản phẩm gốm mỹ nghệ từng vang danh thế giới vào đầu thế kỷ 20, mà còn sở hữu những công trình kiến trúc độc đáo gắn liền với làng gốm. Hãy cùng khám phá nét đẹp Gốm Biên Hòa qua 3 công trình kiến trúc tiêu biểu dưới đây!

Ngành gốm Biên Hòa, với lịch sử phát triển lâu đời, đã khẳng định vị thế và tính đặc trưng của mình, góp phần tôn vinh làng nghề truyền thống của Đồng Nai. Từ nhiều thế kỷ trước, dọc hai bên sông Đồng Nai, đặc biệt là vùng đất Cù lao Phố, các dân tộc bản địa đã sinh sống và phát triển nghề gốm. Sự giao thoa giữa 3 dòng gốm Việt, Hoa và Chăm đã tạo nên nét độc đáo cho sản phẩm gốm Biên Hòa, chinh phục thị trường quốc tế.

Nổi tiếng khắp Đông Dương, gốm Biên Hòa từng có trường dạy nghề riêng được thành lập năm 1903. Đây là thời kỳ hoàng kim của làng nghề, với sản phẩm được ưa chuộng trên thị trường quốc tế, từ Nhật Bản, Pháp… Sự kết hợp độc đáo giữa phong cách gốm Việt Nam, Trung Quốc và Limoge (Pháp) đã tạo nên nét riêng biệt cho gốm Biên Hòa, góp phần đưa sản phẩm của làng nghề vươn tầm quốc tế.

Nét đẹp của gốm Biên Hòa vẫn được lưu giữ qua thời gian tại 3 địa điểm nổi tiếng:

Kiến trúc Đình Tân Lân, Biên Hòa

Đình Tân Lân, tọa lạc tại phường Hòa Bình, thành phố Biên Hòa, là một công trình kiến trúc độc đáo với những nét đẹp nghệ thuật gốm Biên Hòa được thể hiện tinh tế trên mái tiền đình. Đình mở cửa đón du khách tham quan vào tất cả các ngày trong tuần, đặc biệt nhộn nhịp vào dịp lễ hội hoặc ngày rằm hàng tháng.

Đình Tân Lân, biểu tượng lịch sử lâu đời, là điểm đến quen thuộc của người dân Biên Hòa.

Đình Tân Lân, nay thuộc phường Hòa Bình, Biên Hòa, Đồng Nai, là nơi thờ Trấn biên Đô đốc tướng quân Trần Thượng Xuyên. Đình tọa lạc tại thôn Tân Lân cũ, huyện Phước Chánh, dinh Trấn Biên, với mặt tiền hướng tây nam, nhìn về dòng sông Đồng Nai thơ mộng.

Trần Thượng Xuyên (1626 – 1720), cựu tướng nhà Minh, cùng tướng Dương Ngạn Địch và binh tướng, gia nhân tị nạn sau khi nhà Minh sụp đổ. Đoàn người hơn 3.000 người, 50 chiến thuyền do Trần Thượng Xuyên dẫn đầu, đến cửa Tư Hiền (Thừa Thiên) và cửa Đà Nẵng vào tháng Giêng năm Kỷ Mùi (1679) để xin thần phục chúa Nguyễn Phúc Tần. Chúa Nguyễn đã đồng ý và cho Trần Thượng Xuyên đến vùng Biên Hòa – Gia Định, Dương Ngạn Địch đến vùng Mỹ Tho khai khẩn, lập nghiệp. Trần Thượng Xuyên có công khai mở vùng đất Biên Hòa, biến Cù lao Phố (Biên Hòa) thành thương cảng sầm uất từ giữa thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XVIII.

Phía bên ngoài của Đình Tân Lân

Trấn biên Đô đốc tướng quân Trần Thượng Xuyên, vị tướng tài ba, mất ngày 23 tháng 10 năm Canh Tý (1720). Để tưởng nhớ công lao của ông, nhân dân Biên Hòa lập miếu thờ trong khu vực thành cổ. Do chiến tranh, ngôi miếu phải dời chuyển hai lần đến vị trí hiện nay. Năm 1935, miếu được xây dựng kiên cố, đặt tên là Tân Lân Thành cổ miếu, dân gian vẫn quen gọi là đình Tân Lân.

Bên trong Đình, dấu ấn thời gian được gìn giữ trọn vẹn.

Đình Tân Lân, tọa lạc trên khu đất rộng 3.000m2, mang dáng vẻ uy nghi với bố cục hình chữ tam, gồm tiền đình, chính điện và hậu cung. Kiến trúc công trình kết hợp hài hòa giữa phong cách nhà Nguyễn và kiến trúc vùng Hoa Nam, thể hiện qua hệ khung gỗ, tường bao, mái ngói âm dương đặc trưng thời Nguyễn. Những họa tiết trang trí tinh xảo trên mái, bờ nóc, bờ chảy lại đậm nét Trung Hoa, tạo nên sự độc đáo cho công trình. Bên trong đình, hệ thống tượng theo điển tích như vinh quy bái tổ, hội triều nơi thiên đình… được sắp đặt trang trọng. Tượng Trần Thượng Xuyên uy nghiêm ngự trên ngai sơn son thếp vàng, tọa lạc ở chính điện, nơi những hàng cột gỗ lim to vững chãi, những cặp chim trĩ, loan, phượng bằng đồng đứng chầu cùng bộ bát bửu bằng đồng đặt trước ban thờ thần. Ngoài ra, đình còn thờ các vị thần khác như bà Thiên Hậu, Quan Công, Bạch Mã thái giám…

Đình Tân Lân được công nhận là Di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật quốc gia vào năm 1991.

Gốm Biên Hòa nổi tiếng với những mảng tranh gốm sống động, miêu tả hàng trăm tượng người, vật bằng gốm sứ men xanh. Các điển tích văn hóa Á Đông như Lưỡng long tranh châu, Lý ngư hóa long, Bát tiên quá hải, Quan Công phò thị tẩu, Múa hát cung đình, Nhật, Nguyệt… được tái hiện một cách tinh tế, thể hiện tài hoa của các nghệ nhân. Qua thời gian, sắc màu và đường nét của các tượng vẫn giữ được vẻ đẹp nguyên sơ, toát lên vẻ đẹp truyền thống của gốm sứ Việt Nam.

Gốm Biên Hòa tỏa sáng trên mái đình với những mảng tranh gốm độc đáo, tạo nên nét đẹp đặc trưng cho kiến trúc cổ truyền.

Quần thể tượng vui trên nóc mái đình Tân Lân (Đồng Nai) là minh chứng cho nét văn hóa đặc trưng trong trang trí kiến trúc theo công nghệ miếu vũ của người Hoa xưa. Những bức tượng được chạm khắc tinh xảo, miêu tả các điển tích trong chương hồi cổ điển Trung Quốc, mang đến một nét đẹp độc đáo và giàu ý nghĩa.

Gốm sứ Biên Hòa xưa nay được xem là báu vật, thu hút giới chơi gốm cổ bởi sự hiếm có.

Đình Tân Lân, với kiến trúc nghệ thuật đặc sắc, là minh chứng cho lịch sử hào hùng của một thời đại. Nơi đây toát lên vẻ cổ kính, thanh tịnh và yên bình, khiến du khách như lạc vào một thế giới xưa. Cùng với dấu ấn nghệ thuật Gốm Biên Hòa, Đình Tân Lân là biểu tượng cho tinh thần tự hào, kiêu hãnh của người dân Biên Hòa, được gìn giữ và bảo vệ qua bao thăng trầm lịch sử.

Đài Kỷ niệm Biên Hòa – Công trình lịch sử

Nằm giữa trung tâm thành phố Biên Hòa, Đài Kỷ niệm (hay còn gọi là Đài Chiến sĩ) thu hút sự chú ý của người dân địa phương và du khách bởi vị trí thuận tiện. Xây dựng năm 1923 bởi người Pháp với tên gọi Đài Kỷ niệm người Việt trận vong, công trình này từng thuộc làng Bình Trước, nay là phường Trung Dũng, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Là công trình mở nằm giữa giao lộ, du khách có thể dễ dàng tham quan bất cứ lúc nào.

Đài Chiến sĩ Biên Hòa tọa lạc ngay trung tâm thành phố, trên trục đường 30 tháng 4.

Đài Kỷ niệm, một công trình độc đáo mang đậm bản sắc dân tộc, được thiết kế và giám sát thi công bởi hai giáo sư người Pháp: Robert Balick và Balick (chuyên về đồ gốm). Từ xa, hai trụ cao của đài được bao phủ bởi gạch gốm men xanh đen, nổi bật với hai câu đối chữ Hán, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc phương Tây và nét đẹp truyền thống Việt Nam.

Dũng sĩ trung thành, phò trợ tổ quốc, danh tiếng hiển hách, lưu danh muôn đời.

Hoa cúc xuân thơm nồng, hương tỏa khắp đời đời, lưu truyền muôn thuở, khiến lòng người say đắm.

Nằm ẩn mình giữa khung cảnh thanh bình, Đài kỷ niệm là một công trình kiến trúc độc đáo, mang dáng dấp Ngọ môn Huế thời nhà Nguyễn. Hai trụ đá vững chãi được tô điểm bởi những mảng hoa văn gốm tinh tế, cùng câu đối chữ Hán uyển chuyển, thể hiện sự tinh xảo và hài hòa trong nghệ thuật. Hình ảnh lân chầu bằng gốm uy nghi ở chân trụ và tượng rồng men xanh Biên Hòa tỏa sáng ở bốn góc đài, tạo nên một tổng thể uy nghi, mang đậm nét văn hóa truyền thống.

Trụ đá chạm khắc tinh xảo, hoa văn gốm công phu với màu sắc hài hòa tạo nên một vẻ đẹp tinh tế.

Đài do Pháp xây dựng năm 1923, phỏng theo kiến trúc Ngọ Môn – Huế, sử dụng gốm Biên Hòa trong các chi tiết trang trí, liễn đối và đại tự.

Những mảnh Gốm Biên Hòa màu xanh, gần như nguyên vẹn, vẫn còn tồn tại đến ngày nay.

Đài chiến sĩ là minh chứng cho tài hoa của những nghệ nhân thời bấy giờ, mang đậm bản sắc dân tộc. Tấm bia đá khắc chữ Hán ghi danh những người con Biên Hòa hi sinh vì nước Pháp, những người dân thuộc địa bị cưỡng bức tham chiến trên những chiến trường xa xôi do thực dân Pháp bày mưu.

Đài Kỷ niệm ở Biên Hòa, sừng sững giữa không gian và thời gian, là minh chứng cho ba phần tư thế kỷ khói lửa. Pháp, Nhật, Mỹ, những kẻ thù xâm lăng, lần lượt thất bại và ra đi. Mùa xuân năm 1975, đài kỷ niệm chứng kiến đoàn quân chiến thắng tiến vào Biên Hòa, đánh dấu chiến thắng lịch sử của Chiến dịch Hồ Chí Minh tại Đồng Nai.

Mọi chi tiết được chăm chút tỉ mỉ, tạo nên vẻ đẹp tinh xảo.

Đài Kỷ niệm được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích lịch sử quốc gia vào năm 1988.

Được trùng tu cuối năm 1992, Đài kỷ niệm hiện nay là một công viên văn hóa đẹp mắt với khuôn viên khang trang, thảm cỏ xanh mướt, đài phun nước thơ mộng và vườn hoa rực rỡ sắc màu. Nơi đây không chỉ là điểm vui chơi, giải trí cho người dân Biên Hòa mà còn là minh chứng hùng hồn cho tội ác của thực dân Pháp. Dù đã trải qua hơn 3/4 thế kỷ, dấu ấn lịch sử in đậm trên từng viên gạch, nhắc nhở thế hệ mai sau về một quá khứ đau thương, để từ đó tự hào về truyền thống kiên cường, vươn lên xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, hạnh phúc.

Nhà hội Bình Trước – Kiến trúc Biên Hòa

Nằm trên đường 30/4, gần Quảng trường Sông Phố, phường Thanh Bình, Biên Hòa, di tích này là một công trình nhà hội kiến trúc kiên cố được xây dựng vào khoảng năm 1936 theo chủ trương của tỉnh trưởng Biên Hòa, Bolen. Đây từng là nơi hội họp của hương chức và hội tề địa phương thời bấy giờ.

Nằm ẩn mình giữa lòng thành phố Biên Hòa hiện đại, nhà hội Bình Trước, một di sản kiến trúc xưa của làng xã Việt Nam, vẫn giữ nguyên nét đẹp mộc mạc, thu hút du khách bởi màu sắc và đường nét uyển chuyển của nghệ thuật dân gian. Xây dựng trước năm 1945, nhà hội từng là nơi sinh hoạt cộng đồng, là minh chứng cho truyền thống văn hóa lâu đời của vùng đất này.

Mặt tiền Di tích Nhà hội Bình Trước

Di tích sở hữu kiến trúc độc đáo, kết tinh tài năng của những nghệ nhân xây dựng, gốm Biên Hòa. Điểm nhấn là những họa tiết trang trí nghệ thuật gốm và điêu khắc gỗ tinh xảo. Phù điêu gốm mang đề tài truyền thống Việt Nam, được thực hiện công phu, sắc nét. Kiến trúc gỗ thể hiện sự tinh tế, vừa đảm bảo công năng sử dụng vừa tô điểm vẻ đẹp kiến trúc bằng nghệ thuật điêu khắc trang trí.

Di tích này là minh chứng cho một sự kiện lịch sử trọng đại của Cách mạng Biên Hòa. Vào ngày 23/9/1945, Hội nghị cán bộ tỉnh Biên Hòa tại đây đã quyết định thành lập Tỉnh ủy đầu tiên sau Cách mạng tháng Tám, với sự tham dự của đồng chí Hà Huy Giáp – đại diện Xứ ủy Nam Kỳ.

Công trình này ẩn chứa nét tinh xảo thời xưa, thể hiện qua từng chi tiết tỉ mỉ, đáng để bạn chiêm ngưỡng và khám phá.

Nhà hội Bình Trước tại phường Thanh Bình, thành phố Biên Hòa, là một di tích kiến trúc độc đáo được xây dựng bởi những nghệ nhân gốm và xây dựng tài ba của Biên Hòa. Điểm nhấn của di tích là những mảng trang trí gốm nghệ thuật tinh xảo, cùng những bức phù điêu thể hiện đề tài truyền thống Việt Nam, toát lên vẻ đẹp truyền thống và sự khéo léo của người nghệ nhân.

Công trình này dự kiến được trùng tu, nâng cấp.

Hơn nửa thế kỷ qua, Nhà hội Bình Trước đã trải qua thăng trầm lịch sử, được trùng tu nhiều lần (1942, 1949, 1964, 2000), nhưng vẫn giữ nguyên dáng vẻ ban đầu. Dù không phải đình chùa, đền miếu, kiến trúc nhà Hội vẫn toát lên nét độc đáo, trang nghiêm của đình làng với mái ngói âm dương xen lẫn ngói lưu ly men xanh. Hệ thống mái với gờ chỉ, trang trí cặp rồng uốn khúc chầu trái châu, tượng trưng cho sự an lạc, thái bình.

Cổng tư gia hiệu may Đức Lợi toát lên vẻ hưng thịnh với những họa tiết trang trí Á – Âu tinh xảo, thể hiện đẳng cấp của chủ nhân.

Bước vào tiền sảnh, du khách như lạc vào thế giới gốm sứ tinh xảo. Hai bức phù điêu chạm nổi, bố cục chặt chẽ, thể hiện sinh động các ngày hội truyền thống Việt Nam. Nổi bật phía trên là dòng chữ Hán “Nhà hội Bình Phước” bằng gốm men xanh. Cửa chính trang trọng với hai câu đối bằng gốm, chữ đầu mỗi câu ghép thành “Bình Trước”. Đối diện hai cửa phụ là hai bức tranh chạm gốm hình người cưỡi ngựa dọc nguyệt lầu, mang nét đẹp cổ kính. Hai bên cửa, cặp lân đá phủ phục, được chạm khắc công phu, tạo nên không gian uy nghi, trang nghiêm.

Nhà hội Bình Trước ở Biên Hòa là địa điểm quen thuộc với người lớn tuổi. Không chỉ là di tích lịch sử, công trình kiến trúc độc đáo này còn là minh chứng cho một thời kỳ hào hùng của thành phố.

Biên Hòa tự hào gìn giữ tinh hoa gốm mỹ nghệ trong những công trình kiến trúc cổ kính như Đình Tân Lân, Đài Chiến sĩ, Nhà Hội Bình Trước. Những nét đẹp truyền thống được lưu giữ, góp phần tô điểm cho thành phố thêm phần cổ kính và rạng ngời. Nếu có dịp đến Biên Hòa, đừng bỏ lỡ cơ hội chiêm ngưỡng vẻ đẹp độc đáo của những công trình này.