Hội quán Nghĩa An: Nét độc đáo của kiến trúc Triều Châu

Khám phá kiến trúc Triều Châu độc đáo ở Sài Gòn, nơi lưu giữ tinh hoa văn hóa người Tiều, đặc biệt là tín ngưỡng thờ Quan Công.

Sài Gòn của tôi, nơi nhà chỉ cách quận 5 vỏn vẹn 3km, nhưng giữa quận 7 và quận 5 lại như hai thế giới tách biệt. Khi muốn lạc vào thế giới khác, tôi tìm về Chợ Lớn. Nơi ấy, những hội quán cổ kính nhuốm màu thời gian, hương khói bảng lảng, gam màu đặc trưng của người Hoa tô điểm cho những ngôi nhà cổ kính, khiến tôi như lạc vào một thế giới khác.

Chợ Lớn, nơi hội tụ cộng đồng người Hoa sinh sống và buôn bán, là minh chứng cho sự đa dạng văn hóa của họ. Các hội quán, được xây dựng bởi những người Hoa từ nhiều vùng miền khác nhau, là nơi thờ phụng tín ngưỡng, gặp gỡ đồng hương và lưu giữ nét đẹp văn hóa của quê hương. Trong số đó, hội quán Nghĩa An, được xây dựng bởi người Triều Châu, nổi bật với kiến trúc hoa mỹ bậc nhất Sài Gòn, là minh chứng rõ nét cho tinh thần và tín ngưỡng thờ Quan Công của họ.

Hội quán Nghĩa An, được xây dựng từ thế kỷ XIX, là minh chứng cho sự hiện diện lâu đời của cộng đồng người Hoa tại Sài Gòn. Tên gọi Nghĩa An, bắt nguồn từ quê hương của họ ở Quảng Đông, Trung Quốc, thể hiện lòng biết ơn đối với nguồn cội. Nơi đây trở thành điểm hội họp, thờ cúng và lưu giữ văn hóa tâm linh của cộng đồng người Hoa. Qua nhiều lần trùng tu, gần đây nhất là vào năm 2010, Hội quán vẫn giữ nguyên kiến trúc và hiện vật quý giá như câu đối, tranh vẽ, các tác phẩm điêu khắc, phản ánh nghệ thuật kiến trúc đặc sắc của nửa cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX. Năm 1993, Hội quán Nghĩa An được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, khẳng định giá trị lịch sử và văn hóa to lớn của công trình này.

Hội quán Nghĩa An, còn được gọi là miếu Quan Đế hay chùa Ông, thờ Quan Công – vị anh hùng thời Tam Quốc, biểu tượng cho lòng trung nghĩa bất khuất. Nơi đây là biểu trưng cho chí trung nghĩa cao cả, trường tồn với thời gian và là điểm tựa tinh thần cho những người con xa xứ, hướng về quê hương.

Nằm giữa con đường Nguyễn Trãi nhộn nhịp, hội quán Nghĩa An thu hút ánh nhìn với kiến trúc độc đáo. Một hồ nước phong thủy trấn mạch ngay cổng chào dẫn lối vào khoảng sân rộng thoáng, từ đó, toàn bộ ba tầng của hội quán hiện ra trước mắt.

Hội quán phong cách Triều Châu dễ nhận biết bởi cấu trúc mái độc đáo: chia làm ba phần tách biệt, phần giữa cao hơn hai bên, sống mái cong nhẹ nhàng. Đầu hồi tam giác trang trí gờ chỉ nổi, đỉnh mái là tượng sành lưỡng long tranh châu. Giống như nhiều công trình thờ tự của người Hoa khác, hội quán Nghĩa An có kiến trúc tổng thể hình chữ nhật, gồm tiền điện, sân thiên tỉnh (giếng trời), nhà hương, chính điện và văn phòng dọc hai bên điện thờ.

Hội quán Nghĩa An chào đón tôi bằng sự uy nghi và tinh xảo. Hai kỳ lân đá uy nghiêm trấn giữ trước cửa, mái ngói được trang trí công phu. Tấm biển “Nghĩa An hội quán” và bức nghi môn chạm nổi cảnh Lục Quốc phong tướng năm 1903, nổi bật trên nền vàng. Hai bên cửa miếu, các chữ Hán và sáu bức chạm cành trúc tinh xảo, góp phần tô điểm cho kiến trúc cổ kính.

Bước qua cổng, tiền điện hiện ra với hương án uy nghi, lư hương đồng cổ kính năm 1825. Bên trái, bệ thờ Phúc Đức chính thần (ông Bổn, thần Thổ Địa) uy nghiêm. Bên phải, tượng Mã Đầu tướng quân, người giữ ngựa Xích Thố cho Quan Công, đứng oai phong bên ngựa gỗ sơn đỏ. Tiếp đến là sân thiên tỉnh, nhà hương và cuối cùng là chính điện, nơi linh thiêng nhất.

Nơi đây toát lên vẻ uy nghi với những cột gỗ cao treo câu đối, bao lam, hoành phi và khám thờ chạm trổ tinh xảo. Gian thờ chính điện dành cho Quan Thánh đế quân (Quan Vũ) được trang trí cầu kỳ với bao lam lưỡng long tranh châu, đặt trong khám thờ chạm viền nhiều lớp tùng – hạc, mai – điểu, mẫu đơn – trĩ, bát tiên giao chiến thủy quái. Tượng Quan Vũ được làm bằng thạch cao sơn màu, miêu tả rõ nét diện mạo quen thuộc: mặt đỏ, râu năm chòm dài đến ngực, tay vuốt râu, đầu đội mão gắn kim hoa, mặc giáp trụ bên trong và áo bào bên ngoài. Bên phải chính điện là gian thờ Thiên Hậu nguyên quân (Thiên Hậu Thánh mẫu), còn bên trái là gian thờ Tài Bạch tinh quân (Thần Tài) ngồi trên ghế chạm đầu rồng, hai bên có Chiêu Tài đồng tử đứng hầu.

Hội quán Nghĩa An là cả một kho tàng nghệ thuật thu nhỏ. Ngoài những chi tiết đã được mô tả, nơi đây còn ẩn chứa vô số bức tượng, phù điêu gốm trên mái ngói, bông hoa chạm ngược tinh xảo, tượng kỳ lân uy nghi, câu đối, tranh vẽ giá trị… Tất cả đều tái hiện sinh động đời sống thường nhật của người nông dân thôn dã, đồng thời thể hiện đỉnh cao nghệ thuật thư pháp, chạm đá, chạm gỗ, ghép mảnh sành sứ ở nửa cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX.

Chùa tổ chức lễ cúng Quan Đế vào ngày 24 tháng 6 âm lịch hằng năm, thu hút người Triều Châu ở Sài Gòn về dự, thể hiện lòng thành và nhớ về quê hương.

Hội quán Nghĩa An, 678 Nguyễn Trãi, phường 11, quận 5, TP. HCM.