Huế: Vẻ đẹp cổ kính ẩn hiện trong dấu ấn lịch sử

Huế luôn ẩn chứa những điều bất ngờ, mỗi lần ghé thăm đều mang đến những khám phá mới mẻ, khiến tôi không thể nào hết ngạc nhiên.

Huế, một thành phố lưu giữ tinh hoa nghệ thuật cung đình, từ ẩm thực, âm nhạc cho đến kiến trúc. Nhưng điều khiến tôi ấn tượng nhất chính là nghệ thuật khảm sành sứ. Từ những mảnh vỡ sứ bể nát, đôi bàn tay tài hoa của người thợ Huế đã biến chúng thành những tác phẩm nghệ thuật độc đáo, khiến người xem không khỏi trầm trồ.

Nghệ thuật khảm sành sứ ở Huế bắt nguồn từ thế kỷ XVII, khi người dân địa phương sử dụng phế phẩm gốm để tô điểm cho nhà cửa. Từ những trang trí đơn giản, kỹ thuật khảm sành sứ ngày càng tinh xảo và được ứng dụng vào kiến trúc đền chùa, miếu mạo và các công trình hoàng gia triều Nguyễn. Đỉnh cao của nghệ thuật này đạt được vào cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX, khi hầu hết các công trình tiêu biểu ở Huế như Hoàng thành, phủ, đệ, đình làng, từ đường, lăng tẩm đều được trang trí bằng sành sứ. Phong cách kiến trúc này góp phần tạo nên diện mạo độc đáo cho kiến trúc cung đình triều Nguyễn, giữ vị trí quan trọng trong di sản văn hóa Huế.

Từ những vật liệu khô cứng như sành, sứ, thủy tinh, bàn tay tài hoa của các nghệ nhân đã biến hóa chúng thành những tác phẩm sống động, tràn đầy sức sống. Bằng sự kỳ công, tỉ mỉ và khéo léo, họ đã cắt gọt, mài dũa, phối màu, tạo nên sự mềm mại và gắn kết, biến những mảnh vụn vô hồn thành những tác phẩm nghệ thuật. Khảm sành sứ, một nghệ thuật truyền thống, được ứng dụng linh hoạt trong nhiều công trình kiến trúc. Nếu như khảm sành sứ ở chùa miếu thường đơn giản, thì tại các kiến trúc hoàng gia, hoạ tiết lại cầu kỳ, chất men bóng bẩy và màu sắc rực rỡ hơn.

Để tạo nên những hình tượng Long, Ly, Quy, Phượng, hay những con Giao, con Nghê, các nghệ nhân đã khéo léo sử dụng mảnh sành sứ, chén, và sau này là cả thủy tinh màu, thủy tinh trong suốt, ốp lên bề mặt. Công đoạn khó khăn và cầu kỳ nhất chính là khảm ghép các mảnh sành, sứ và các chất liệu khảm khác lên cột, trần, mái, tạo nên những bức tranh sống động, mang đậm nét văn hóa truyền thống.

Nghệ thuật khảm sành sứ Huế độc đáo không chỉ ở hình ảnh rồng, phượng, chim muông, hoa lá được tái hiện tinh xảo mà còn ở kỹ thuật kết dính các mảnh vỡ. Vữa được tạo từ vôi trộn với hàu, lá cây và mật mía, tạo thành hỗn hợp quánh dẻo, bền chắc, chịu được nắng mưa. Sự kết hợp khéo léo giữa các mảnh sứ không đồng nhất, cùng với tính toán tỉ mỉ về màu sắc, đã tạo nên những tác phẩm độc nhất vô nhị, không có hai tác phẩm nào giống nhau.

Huế, mảnh đất thơ mộng, ẩn chứa nét đẹp tinh tế của nghệ thuật khảm sành sứ. Từ những ngôi chùa cổ kính, am miếu linh thiêng, đến từ đường dòng họ uy nghi, các công trình kiến trúc nơi đây đều được tô điểm bởi những mảnh gốm sứ nhỏ bé, tạo nên những bức tranh sống động, đầy màu sắc. Đặc biệt, khu từ đường của các dòng họ ở xã Quảng Ngạn, Quảng Công, huyện Quảng Điền, nổi tiếng với sự tinh xảo và xa hoa. Du khách cũng có thể ghé thăm làng Phước Tích, đình làng Kim Long, hay từ đường dòng họ ở làng Triều Sơn Nam, Triều Sơn Đông… để chiêm ngưỡng sự tỉ mỉ và cầu kỳ trong từng chi tiết.

Nét độc đáo của nghệ thuật khảm gốm sứ trên kiến trúc được thể hiện rõ nhất tại Ứng lăng – Lăng vua Khải Định (1885-1925), một công trình hoàng gia nguy nga, tráng lệ, tiêu tốn nhiều tiền của và công sức. Ứng lăng là minh chứng cho sự tài hoa và tinh tế của người nghệ nhân Huế, góp phần tạo nên một nét văn hóa độc đáo, riêng biệt của vùng đất cố đô.

Bên ngoài lăng, kiến trúc đồ sộ bằng xi măng với tông màu đen trắng tạo nên vẻ trầm mặc. Song, bên trong lại là một thế giới rực rỡ sắc màu. Hàng trăm bức tranh, phù điêu được trang trí tinh xảo bằng sành sứ và thủy tinh màu, tạo nên một bức tranh lộng lẫy. Từ chén bát, độc bình, chai lọ, những mảnh vỡ vụn được cắt gọt, ghép nối tỉ mỉ thành những hình ảnh tuyệt đẹp. Bích hoạ về bốn mùa, tứ linh, bát bửu, ngũ phúc… được thể hiện theo điển tích Nho giáo, Lão giáo, Phật giáo và cả nét đẹp dân gian. Màu sắc hài hòa, chủ yếu là trắng, vàng, nâu, xanh lam, xanh lục, tía, tạo nên sự mềm mại, sống động cho các mảng khối trang trí.

Ấn tượng nhất tại lăng Khải Định là chiếc bửu tán che phủ pho tượng đồng nhà vua – một kiệt tác. Bửu tán bằng bê tông cốt thép nặng gần một tấn, nhưng lại mang vẻ mềm mại, thanh thoát như được làm từ nhung gấm. Những đường nét uốn lượn sinh động, tưởng chừng như có thể lay động trước gió. Các họa tiết, hoa văn trên bửu tán được khảm từ sành sứ, nhưng lại tinh xảo như được thêu trên vải. Dưới bửu tán là pho tượng đồng vua Khải Định được đúc tại Pháp năm 1920, nơi đặt thi hài nhà vua.

Huế là một mảnh đất tràn đầy sắc màu, từ những công trình hoàng gia nguy nga đến những ngôi am miếu bình dị, tất cả đều được tô điểm bởi những mảnh vỡ sành sứ. Từ những thứ tưởng chừng vô dụng, người Huế đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật độc đáo, mang đậm bản sắc riêng. Nghệ thuật khảm sành sứ ở Huế vừa hồn hậu, bình dị, vừa quyền quý, cao sang, tạo nên một nét đẹp độc đáo không thể tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác. Cứ mỗi lần đặt chân đến Huế, tôi lại bị cuốn hút bởi vẻ đẹp tinh tế và đầy bất ngờ của nơi đây. Huế luôn có điều gì đó mới mẻ chờ đợi được khám phá, khiến tôi muốn quay lại lần nữa và lần nữa.