Khám phá kiến trúc Quảng Đông Sài Gòn, bắt đầu từ hội quán Quảng Triệu ở khu người Hoa quận 1, rồi ghé thăm những địa điểm quen thuộc ở quận 5.

Cuộc hành trình khám phá Chợ Lớn của tôi tiếp tục với hai hội quán theo phong cách Quảng Đông: Quảng Triệu ở quận 1 và một hội quán khác ở quận 5. Sau khi đã thăm thú hội quán Nghĩa An (Triều Châu), Ôn Lăng và Hà Chương (Phước Kiến), tôi háo hức khám phá thêm kiến trúc độc đáo của Quảng Đông.

Tuệ Thành cổ kính, nhuốm màu thời gian.

Hội quán Quảng Triệu

Hội quán Quảng Triệu, 122 Võ Văn Kiệt, phường Nguyễn Thái Bình, quận 1, TP. HCM.

Hội quán Quảng Triệu (miếu Thiên Hậu, chùa Bà bến Chương Dương)

Nằm khuất sau cánh cổng khiêm tốn trên con đường Võ Văn Kiệt rộng thênh thang, gần cầu Calmette, hội quán ấy như ẩn mình khỏi sự ồn ào của phố thị. Bước qua cánh cổng, tiếng ồn ào chợt tắt lịm, nhường chỗ cho không gian trầm lắng, hương khói bảng lảng, khiến lòng tôi cũng như lắng lại.

Hội quán Quảng Triệu, còn được biết đến với tên gọi miếu Thiên Hậu hay chùa Bà bến Chương Dương, tọa lạc trên đường Võ Văn Kiệt (trước đây là bến Chương Dương). Đây từng là nơi tụ họp, gặp gỡ của cộng đồng người Hoa gốc Quảng Châu và Triệu Khánh, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc, đồng thời là nơi thờ cúng Thiên Hậu Thánh Mẫu. Được tôn vinh là vị thần biển, Thiên Hậu Thánh Mẫu được người dân tin tưởng là người che chở, giúp đỡ ngư dân và thương gia vượt qua sóng gió, bình an trở về.

Truyền thuyết kể rằng, trên những chuyến vượt biển đầy sóng gió, người dân thường gặp nguy hiểm. Lạ thay, mỗi khi hoạn nạn, họ lại được một vị nữ thần cứu giúp – Thiên Hậu Thánh Mẫu. Vì lòng biết ơn và mong cầu sự che chở, người Hoa trên chuyến vượt biển đến Việt Nam gần như ai cũng mang theo bài vị của bà để cầu xin phù hộ.

Kiến trúc Quảng Đông nổi bật với đầu hồi tam giác, đắp chỉ sóng nước.

Hội quán Quảng Triệu toát lên nét đặc trưng của kiến trúc Quảng Đông với mái nhà thẳng tắp, nối liền nhau. Nét độc đáo của nó còn thể hiện ở đầu hồi tam giác, được đắp chỉ to uốn lượn như sóng nước, trên đỉnh là hình tượng lưỡng long uy nghi. Dưới mái hiên, những tiểu tượng và hoa văn tinh xảo được sản xuất từ lò gốm Bửu Nguyên và Đồng Hòa, mô tả các điển tích điển cố của Trung Quốc. Ngước nhìn những bức tượng và hoa văn gốm cổ kính, dù không hiểu hết ý nghĩa, tôi vẫn bị cuốn hút bởi sự tinh xảo và màu sắc nguyên vẹn sau bao năm tháng mưa nắng. Hội quán Quảng Triệu còn lưu giữ bức phù điêu chạm gạch độc đáo, nằm ngay sân hội quán. Đây là một kỹ thuật điêu khắc nổi tiếng của Trung Quốc, sử dụng đục và búa gỗ để chạm khắc hình tượng người và cảnh vật trên gạch, góp phần tô điểm cho nội ngoại thất lăng miếu.

Hội quán Quảng Triệu rực rỡ sắc màu.

Nóc nhà uy nghi với tượng gốm Bửu Nguyên, Đồng Hòa, tái hiện điển cố Trung Hoa.

Những tượng gốm tinh xảo

Nghệ thuật đắp gạch đỉnh cao.

Hội quán là nơi tôn thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, với lối vào trang trọng, một phù điêu gỗ chạm khắc tinh xảo tượng trưng cho những chiếc thuyền được cứu vớt. Chính điện là nơi đặt bàn thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, vị trí trung tâm, hai bên là bàn thờ Kim Hoa Nương Nương và Long Mẫu Nương Nương. Ngoài ra, còn có các bàn thờ khác như Thiên Phủ Địa Mẫu, Văn Vương Bắc Đế…

Hội quán tràn ngập hương vòng treo cao, mỗi vòng như lời cầu nguyện gửi tới Thiên Hậu. Ai cũng có thể mua hương, ghi tâm nguyện lên giấy, đính vào và treo lên cao. Hương thơm dịu nhẹ lan tỏa, mang đến cảm giác thư thái và sâu lắng cho tâm hồn mỗi người.

Viết nguyện ước lên giấy, đính vào hương, treo cao, cầu nguyện Thiên Hậu.

Hội quán Tuệ Thành

Hội quán Tuệ Thành, 710 Nguyễn Trãi, quận 5, Sài Gòn.

Rời hội quán Quảng Triệu, tôi tiếp tục hành trình đến hội quán Tuệ Thành – nơi được xem là hội quán có lịch sử lâu đời nhất Sài Gòn và cũng theo phong cách Quảng Đông. Nơi này còn được biết đến với cái tên Chùa Bà Thiên Hậu hay Chùa Bà Chợ Lớn, một địa danh quen thuộc với người dân Sài Gòn.

Tuệ Thành mang nét trầm mặc cổ kính hơn Quảng Triệu, thu hút tôi ngay từ khi bước vào sân. Gam màu thời gian phủ lên kiến trúc nơi đây, đặc biệt là quần thể tượng gốm trên mái hội quán. Những tác phẩm được tạo nên bởi các lò gốm cổ nổi tiếng như Bửu Nguyên, Đồng Hòa, từ những năm 1908, mang một vẻ đẹp độc đáo, hoài niệm.

Hội quán nổi bật với quần thể tượng gốm cổ xưa, do các lò gốm danh tiếng như Bửu Nguyên, Đồng Hòa chế tác từ năm 1908.

Nóc nhà uy nghi với Lưỡng long tranh châu, tầng giữa là những hình tượng quen thuộc: Thầy trò Đường Tăng, Ba tiêu động… cùng các điển cố của người Hoa. Bên dưới, tượng Bát tiên quá hải tái hiện câu chuyện cổ. Xen kẽ các điển cố là hoa lá, long, lân, quy, phượng, tạo nên bức tranh đầy màu sắc và ý nghĩa.

Hội quán mang vẻ đẹp cổ kính với mảng tường trang trí tinh xảo. Bầy nai, cặp gà trống mái bên cành hoa mẫu đơn, cá hóa long, long mã, sư tử… được khắc họa sinh động trên gốm. Các đầu đao uy nghi với tượng ông Nhật, bà Nguyệt, Võ tòng đả hổ… Sân trước rộng rãi với hai tượng sư tử đá chầu, những phù điêu gốm, tượng đắp nổi và các bài thơ Đường nổi tiếng tô điểm trên bờ tường, tạo nên một không gian kiến trúc độc đáo.

Gam màu của thời gian

Bước qua cánh cổng, tôi như lạc vào chốn huyền bí, vừa bí ẩn nhưng cũng thật thân quen. Mùi hương nhàn nhạt lan tỏa khắp không gian, khói bay lảng bảng khiến mọi người phải nói chuyện khẽ, như tôn trọng không khí trầm mặc nơi đây. Tuệ Thành, giống như mọi hội quán khác, được xây dựng theo hình chữ khẩu 囗, với ba dãy nhà ở giữa tạo thành tiền điện, trung điện và hậu điện. Hai dãy Đông sương và Tây sương nằm dọc hai bên, kéo dài từ tiền điện tới chính điện, được ngăn cách bởi hành lang. Tượng Thiên Hậu Thánh Mẫu được thờ trong chính điện, tạc từ một khối gỗ nguyên bản, được bao bọc bởi ánh sáng vàng, đỏ, ánh nến lung linh, khiến không khí nơi đây càng thêm huyền bí và u tịch.