Lễ hội cầu an trên tháp Po Dam (Yuer Yang Po Dam) của người Chăm vùng Nam Trung Bộ là một lễ hội độc đáo, thể hiện nét văn hóa truyền thống đặc sắc của họ.

Yuer Yang là lễ hội cầu an của người Chăm ở Nam Trung bộ (Ninh Thuận – Bình Thuận), diễn ra vào thượng tuần tháng 4 Chăm lịch (khoảng cuối tháng 7, đầu tháng 8 dương lịch). Người Chăm tổ chức lễ hội tại các đền, tháp của mình.

Yuer Yang độc đáo ở khu tháp Po Dam, Bình Thuận.

Lễ hội Yuer Yang của đồng bào Chăm ở Ninh Thuận thường niên được tổ chức tại ba di tích: đền Po Nagar (làng Hữu Đức), tháp Po Rome (làng Hậu Sanh, huyện Ninh Phước) và tháp Po Klaung Garai (TP. Phan Rang – Tháp Chàm). Riêng đồng bào Chăm tại tháp Po Dam (làng Lạc Trị, huyện Tuy Phong, Bình Thuận) lại tổ chức lễ hội này 3 năm một lần thay vì thường niên.

Đoàn rước y trang long trọng lên tháp Po Dam trong lễ hội truyền thống Yuer Yang Po Dam.

Lễ hội Yuer Yang của đồng bào Lạc Trị trên tháp Po Dam, vốn diễn ra định kỳ 3 năm một lần, đã bị gián đoạn một thời gian dài do nhiều lý do. Dự kiến được tổ chức trở lại vào năm 2021, lễ hội cầu an này đã phải lùi sang năm 2022 do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19.

Lữ Phong, vốn say mê văn hóa và kiến trúc Champa, không biết về sự khác biệt lớn giữa Ninh Thuận và Bình Thuận. Anh vẫn tin rằng lễ hội cầu an ở cả hai tỉnh (xứ Panduranga xưa của vương quốc Champa) đều giống nhau.

Người Chăm tưng bừng trong lễ hội Po Dam.

Cuối tháng 7/2022, Lữ Phong nhận được lời mời từ một người bạn Chăm ở Tuy Phong, tham dự lễ hội Yuer Yang Po Dam diễn ra vào ngày 7 – 8/8/2022. Biết rằng lễ hội này chỉ được tổ chức 3 năm một lần theo truyền thống của người Chăm Lạc Trị, Lữ Phong lập tức nhận lời và gửi lời cảm ơn chân thành đến người bạn. Hắn lo lắng nếu đến muộn vài ngày, sẽ lỡ dịp tham dự lễ hội cầu an của đồng bào Chăm tại khu vực tháp Po Dam.

Yuer Yang Po Dam – Trở lại sau thời gian dài

Lễ hội khai mạc: Rước sắc phong lên tháp

Khu tháp Po Dam rực rỡ sắc màu, khác hẳn vẻ trầm mặc thường ngày.

Rời thị trấn Liên Hương từ sớm, Lữ Phong băng qua cánh đồng thôn Lạc Trị để lên tháp Po Dam, điểm đến của lễ hội đầu tiên. Khu tháp cổ vắng vẻ bên sườn núi bỗng chốc rực rỡ sắc màu với cờ hoa, dòng người từ nhiều hướng đổ về, trong đó nổi bật là các thanh niên nam nữ người Chăm, diện những bộ trang phục lễ hội truyền thống rực rỡ, đẹp mắt.

Kiệu rước y trang uy nghi, sẵn sàng lên tháp.

Cỗ kiệu rước y trang và sắc phong được 4 chàng trai trẻ khiêng trên vai, giản dị nhưng trang trọng. Hai chiếc lọng lớn được hai thanh niên vác đi hai bên. Đoàn rước được dẫn đầu bởi các vị chức sắc tôn giáo, tiếp đến là các bà, các cô trong đội văn nghệ và kết thúc là các cô gái trẻ.

Lễ hội rước y trang kết thúc, nhường chỗ cho những tiết mục văn nghệ dân gian Chăm sôi nổi trên sân khấu đơn sơ giữa núi rừng Tuy Phong. Người Chăm say mê nghệ thuật, gìn giữ những điệu múa dân gian đặc sắc, là kho tàng văn hóa phi vật thể quý báu, được truyền đời từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Lễ khai mạc kết thúc, chương trình văn nghệ sôi động, đầy hào hứng.

Sau các chương trình văn nghệ buổi sáng, mọi người nghỉ ngơi và dùng bữa trưa. Một số du khách rời khu tháp về Liên Hương, còn đa số người dân Chăm ăn uống, nghỉ ngơi ngay tại khuôn viên.

Nghi lễ Thánh tẩy

Lễ Thánh tẩy diễn ra vào đầu giờ chiều ngày lễ hội đầu tiên, do các tu sĩ Paseh thực hiện dưới sự chủ trì của vị Phó Cả sư (Tapah). Thầy Cả sư, vì tuổi cao, chỉ dự lễ và trao quyền chủ trì cho thầy Tapah.

Hệ thống chức sắc của người Chăm Ahier, chịu ảnh hưởng từ Bà-la-mon giáo, khá phức tạp và khó nắm bắt, thậm chí một số thanh niên Chăm cũng không thể nói rõ. Nói chung, hệ thống này được chia thành hai tầng lớp:

Chức sắc Paseh là những vị tu sĩ nắm giữ vai trò quan trọng trong xã hội Chăm. Họ am hiểu các tập tục cổ truyền, có khả năng đọc các sách Chăm cổ và là lực lượng chủ chốt trong việc tổ chức các nghi lễ tôn giáo của cộng đồng Chăm. Hệ thống chức sắc Paseh được chia thành 5 cấp bậc, từ người mới nhập môn (Paseh Ndung Akaok) đến cấp bậc cao nhất là Cả sư (Po Adhia).

Chức sắc dân gian là những nghệ nhân chuyên trách thờ phụng thần linh. Họ thuộc nhiều hệ phái, mỗi phái phụ trách một nhóm thần linh riêng. Các chức sắc này thường sử dụng nhạc cụ truyền thống, đóng vai trò bà bóng, thầy cúng, thầy pháp,… trong các nghi lễ tín ngưỡng.

Tiếng đọc kinh của Paseh trẻ tuổi hòa quyện vào nghi lễ của Tapah.

Tapah già nua, uy nghi thực hiện nghi lễ tại chân tháp Nam trong cụm 3 tháp. Nơi sân dựng mái che gần đó, các Paseh luân phiên tụng kinh Veda khắc trên lá buông – báu vật văn hóa Chăm.

Chia sẻ nguồn nước sạch, tinh khiết cho cộng đồng, giúp mọi người khỏe mạnh và an toàn.

Các tu sĩ Paseh di chuyển về khu lán gần tháp trung tâm. Tapah, cùng với các tu sĩ khác, tiến hành nghi lễ pha chế một chậu nước đặc biệt. Hỗn hợp này sau đó được chia cho người Chăm xung quanh để xoa lên mặt và tóc.

Lễ múa ban ngày (Rija Harei)

Lễ múa Rija Harei, dù mang tên “ban ngày”, lại diễn ra vào buổi chiều. Hai nhân vật chính là thầy Muduon, đảm nhiệm phần nhạc lễ và lời mời thần linh, và thầy bóng Kaing, người thực hiện điệu múa linh thiêng.

Thầy Muduon cẩn thận kiểm tra lễ vật trong khu vực nhà lễ đơn sơ.

Bãi đất trống được quây liếp ba mặt tạo thành khu vực bày lễ vật của múa Rija Harei. Tấm liếp thấp để trống một mặt, tạo lối vào. Những tấm chiếu trải kín mặt đất, tạo nên nền cho lễ vật. Phía trước nhà lễ, một đống lửa bập bùng, hun nóng không khí thiêng liêng.

Thầy Kaing chuẩn bị hành lễ, đống lửa bập bùng trên bãi trống.

Tiếng kèn Saranai, trống Ghinang và chiêng ngân vang, hòa cùng tiếng trống Baranưng của thầy Muduon, tạo nên bản nhạc thiêng liêng mời gọi các vị thần về dự lễ. Ông Kaing, với bộ áo đỏ rực rỡ, cầm những vật dụng linh thiêng, nhảy múa uyển chuyển giữa nhà lễ, hòa cùng dòng nhạc rộn ràng.

Thầy Kaing, trong điệu múa lễ Rija Harei, uyển chuyển như dòng nước, mạnh mẽ như ngọn gió.

Giữa tiết tấu sôi động của lễ hội, thầy Kaing nhảy múa cuồng nhiệt, rồi bất ngờ lao về phía đống lửa đang bùng cháy. Tiếng hò reo vang dậy khi thầy Kaing chân trần nhảy vào dập tắt ngọn lửa, kết thúc lễ hội bằng một màn biểu diễn đầy ấn tượng.

Thầy Kaing, không ngại lửa, nhảy chân trần vào dập tắt ngọn lửa bùng lên sau lễ múa Rija Harei.

Lễ múa ban đêm (Rija Mulam)

Lễ hội buổi tối trên tháp cổ mở màn bằng những tiết mục văn nghệ truyền thống của người Chăm tại sân khấu đơn giản gần tháp trung tâm. Khu vực lán ngoài trời có mái che được dành riêng cho các hệ phái chức sắc bày lễ vật và thực hiện nghi thức truyền thống của mình.

Buổi tối rực rỡ trên đỉnh tháp, chương trình văn nghệ quần chúng sôi động với những tiết mục đặc sắc, mang đến không khí vui tươi, náo nhiệt cho người xem.

Tại khu vực linh thiêng, các tu sĩ Paseh bày lễ vật cùng những cuốn kinh Veda cổ xưa khắc trên lá buông. Họ sẽ thay phiên nhau đọc kinh, cầu nguyện cho quốc thái dân an.

Chốn tu hành của các tu sĩ Paseh, nơi tiếng kinh ngân vang, nguyện cầu an lành.

Trong không gian thiêng liêng, thầy Kadha ngồi kéo đàn Rabab hai dây, tiếng đàn ngân nga như lời mời gọi các vị thần về dự lễ. Các thầy vỗ trống, tiếng trống Ghinang, Baranưng vang vọng hòa cùng bản nhạc của các nhạc công. Thầy Muduon uyển chuyển múa lễ, chiếc quạt trong tay như một cánh chim tung bay, tạo nên một bức tranh văn hóa đầy màu sắc.

Nốt nhạc du dương từ đàn Rabab của thầy Kadha vang lên, mời gọi các vị thần về dự lễ linh thiêng.

Hoạt động tín ngưỡng diễn ra suốt đêm, thu hút đông đảo người Chăm lưu lại trên tháp. Du khách phần lớn rời đi khi đêm khuya.

Thầy vỗ Muduon cầm quạt, múa Rija Mulam (lễ múa tối)

Lễ cầu đảo (Palao Sah) kết thúc.

Sáng sớm tinh mơ, Lữ Phong lại băng qua cánh đồng, hướng về tháp. Ngày cuối cùng của lễ hội, một nghi thức quan trọng đang chờ đợi: Lễ cầu đảo (Palao Sah). Đây là nghi lễ cầu mưa của người Chăm, cầu cho mùa màng bội thu, cầu cho dòng nước mới cuốn đi hết những xui xẻo của năm cũ.

Nghi lễ này kết hợp các nghi thức của người Chăm, cúng dâng lên các vị thần Balamon, Bani và các thần bản địa như thần núi, sông, biển,…

Thầy Tapah và các tu sĩ Paseh cùng thực hiện nghi lễ làm bè chuối.

Kết thúc nghi lễ, bè chuối được trang trí bằng đồ cúng tế và các vật linh thiêng được thả trôi trên mương nước dưới chân núi. Dòng nước mang đi tất cả những điều không may mắn của mùa cũ, mang đến hy vọng cho một vụ mùa mới bội thu. Lễ hội Yuer Yang Po Dam, kéo dài gần hai ngày trên tháp Po Dam, khép lại trong niềm vui hân hoan của người Chăm.

Tâm thành thực hiện nghi lễ, đặt lễ vật lên bè chuối.

Dòng nước mới mang theo hy vọng, cuốn trôi mọi điều không may của mùa cũ, mở ra một tương lai tươi sáng.

Lữ Phong tạm biệt người bạn Chăm trên tháp, tiếc nuối chia tay. Vị bằng hữu bận rộn với vai trò trong ban tổ chức lễ hội, hẹn gặp lại Lữ Phong tại Tuy Phong vào lễ hội Yuer Yang Po Dam 3 năm sau.

Nằm ẩn mình trong một vùng quê nghèo khó, tháp cổ Po Dam tổ chức lễ hội Yuer Yang ba năm một lần. Khác với những khu đền tháp Chăm nhộn nhịp khác, sự kiện ở Po Dam mang một vẻ đẹp giản dị, thuần khiết, giữ vẹn nét truyền thống xưa. Cảnh sắc đơn sơ, đời sống thôn quê cùng nhịp sống chậm rãi đã tạo nên một không gian lễ hội độc đáo, thu hút du khách muốn tìm về cội nguồn văn hóa.

Tác giả: Ngô Hòa Nam