Lễ hội bắt cá độc đáo của người Dao Chàm ở Quản Bạ, Hà Giang: Nét văn hóa độc đáo của dân tộc

Lễ hội bắt cá của người Dao Chàm ở Quản Bạ, Hà Giang là một lễ hội lớn được tổ chức thường niên với sự chuẩn bị kỹ càng.

Lễ hội bắt cá bằng tay không ở thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ, Hà Giang không đơn thuần là một buổi vui chơi nhỏ. Diễn ra vào ngày 28/2 âm lịch hàng năm, lễ hội thu hút sự tham gia của các đội thanh niên nam nữ trong làng, được tổ chức quy mô, chu đáo. Khác hẳn với những buổi bắt cá cùng làng dưới suối trước đây, lễ hội này là một sự kiện thường niên, mang đậm nét văn hóa độc đáo của địa phương.

Không khí lễ hội đã rộn ràng bao trùm bản làng từ cả tuần trước ngày hội chính. Trong mỗi bữa cơm, mỗi câu chuyện, người dân bản râm ran bàn tán về cách tổ chức, quy mô và những điểm mới so với năm trước. Dù mang danh “hội của bản”, sự kiện này được chính quyền xã đứng ra tổ chức, nhằm thu hút du khách đến với bản làng. Từ đầu chiều, sân khấu lớn được dựng lên tại sân nhà văn hóa, xung quanh là những hàng quán bày bán đủ thứ: đồ nướng, hoa quả, thắng cố, lẩu… Sản phẩm của hợp tác xã Nặm Đăm như trà gừng, thuốc bổ, cao… cũng góp mặt, mang đến hương vị đặc trưng của núi rừng.

Buổi chiều, hội chợ rộn ràng, nhất là ở những hàng thắng cố, lẩu. Người người gặp mặt, tay bắt mặt mừng, gọi một nồi thắng cố, bàn ăn nhanh chóng chật kín. Từ 3 người, đến 4, rồi 5, phải kê thêm ghế, lấy thêm chén bát. Hết nồi này gọi tiếp nồi khác, quen biết nhau thì gọi vào, mời rượu. Chẳng nhớ bao nhiêu lượt người đứng lên ngồi xuống, người ngồi cạnh lúc nãy là ai, chỉ còn lại tiếng cười nói rôm rả và mùi thơm nức mũi của thắng cố.

Trên cao nguyên đá, rượu là thứ nước quý hơn cả. Nước mưa thấm đi, chảy hết, còn rượu, đựng trong chum, chẳng bao giờ cạn. Nước trời rơi xuống, chẳng biết bao giờ mới mưa, rượu nấu từ ngô, lúc nào cũng có. Nhiều khi, rượu còn nhiều hơn cả nước trong nhà. Người ta uống rượu thay nước, mời khách bằng rượu, đi chợ phiên cũng ngồi bàn rượu để trò chuyện, gặp mặt, đàn ông đàn bà đều rôm rả. Vào nhà, đã uống rượu thì phải uống ít nhất hai chén, không uống thì phải từ chối thẳng thừng.

Trên đây, người ta có thể thao thao bất tuyệt suốt nửa tiếng đồng hồ chỉ để giải thích cái lý của mình, chén rượu trên tay. Không biết là ngôn ngữ quá nghèo nàn hay tình cảm quá dạt dào.

Không khí rộn ràng, náo nhiệt tràn ngập khắp làng. Ngoài những sạp thắng cố tấp nập, nhà nào cũng bày biện mâm rượu, gà vịt, lợn, thậm chí ếch, thỏ. Từ chiều, người ta đã tụ họp bên sạp rượu, chén thắng cố chưa vơi đã kéo nhau vào nhà, từ nhà này sang nhà kia, vui chơi suốt đêm.

Hội bắt cá diễn ra vào ngày hôm sau. Lễ rước mâm cúng ra đền thờ Thần Nước bên hồ bắt đầu lúc 7 giờ sáng, hội chính thức khai mạc vào 9 giờ.

Hồ bắt cá, một hồ nước rộng lớn cuối làng, đã được chuẩn bị chu đáo từ một năm trước cho lễ hội. Cá giống được thả vào, mọi hình thức câu, bắt cá bị nghiêm cấm. Vi phạm quy định sẽ bị phạt nặng, phản ánh sự nghiêm minh và chặt chẽ trong văn hóa truyền thống của người Dao.

Trước ngày hội, nước trong hồ được rút bớt để người chơi có thể lội xuống, nước chỉ ngập đến nửa người. Các đội chơi được thành lập từ trước, mỗi đội gồm 15 người, đều là dân làng. Du khách cũng được chào đón tham gia các đội chơi bắt cá.

Du khách từ khắp nơi đổ về, chen chúc kín hai bên bờ sông. Trời se lạnh, các thanh niên đốt thuốc lá để giữ ấm. Phụ nữ mặc trang phục truyền thống kín đáo, nhưng lại dễ bị lạnh khi ngâm mình trong dòng nước và bùn.

Chỉ có 30 phút, hai đội lao vào hồ nước cạn, khẩn trương tìm kiếm cá. Hồ bỏ hoang cả năm, cá to cá nhỏ chen chúc, những con trắm đen nặng ký ẩn mình dưới lớp bùn. Nước rút hết, chỉ còn bùn lầy và những vũng nước sâu ngang ngực, thử thách sự khéo léo của người bắt cá.

Những cánh tay rắn chắc vung lưới, tung cá lên bờ, tạo nên những đường cong tuyệt đẹp. Cá tung bay, lả tả rơi xuống đất, tạo nên những tiếng động vui tai. Tiếng hò reo của người dân vang vọng khắp khu vực, hòa quyện cùng tiếng nước chảy róc rách, tạo nên một bản hòa tấu sôi động. Ai nấy đều hăng say, say sưa với trò chơi dân gian độc đáo này, khiến không khí hội thêm rộn rã, náo nhiệt.

Kết thúc ngày thi, hai thùng cá lớn đầy ắp khiến ai cũng vui mừng. Mỗi đội chắc hẳn đều thu hoạch được hơn 1 tạ cá, tuy nhiên, trong cái lạnh buốt, hình ảnh những người ngư dân run cầm cập vì giá rét vẫn in đậm trong tâm trí.

Kết thúc màn trình diễn bắt cá đầy sôi động, làng quê rộn ràng bước vào tiệc vui. Những bàn tiệc đơn sơ được dựng lên quanh sân bóng, tiếng cười nói rôm rả, chén rượu vang lên vui vẻ. Cá tươi ngon được chia sẻ, một phần dành cho du khách, một phần nướng nóng hổi cho bữa trưa, phần còn lại được chia đều cho mọi người trong làng, tạo nên không khí ấm cúng, sum họp.

Cá nướng ở đây độc đáo với phần ruột nhồi đầy giềng và gia vị, khác biệt hoàn toàn so với cách làm của người Thái ở Sơn La, Điện Biên. Sau khi nướng, cá được quấn trong lá nhội, một loại lá tương tự lá sung, tạo nên hương vị đặc trưng.

Buổi chiều, lễ hội rộn ràng với các trò chơi dân gian như gánh nước, đẩy gậy, kéo co. Say sưa với những trò chơi, tôi chẳng còn nhớ gì về các hoạt động khác. Lễ hội bắt cá của bản Nặm Đăm thật sự hấp dẫn, với nhiều chương trình phụ thú vị, hứa hẹn thu hút du khách.